Luisteren

Column Herman van der Weide, directeur Oude Gracht Groep

Luisteren
24–11–2020

Het wordt gaandeweg duidelijk dat kinderen steeds minder lezen. En dat vinden ambtenaren en de politiek niet goed, zeggen ze. Lezen is heel belangrijk en dat is het ook. Alleen valt me op dat het beleid om kinderen aan het lezen te krijgen blijft steken in de techniek. Of het nou gaat om de grammatica, begrijpend lezen of woorden leren, het blijft uitgaan van de veronderstelling dat als je de techniek onder de knie hebt het lezen vanzelf volgt. Dat blijkt echter totaal niet zo te zijn aangezien laaggeletterdheid onderhand als een virus rondwaart. Een kwart van de 15-jarigen kan een serieuze en beetje ambtelijke tekst niet meer tot zich nemen. Erg? Volgens alle directen indirect betrokkenen bij het onderwijs is dat heel erg zelfs. Oké, dan zou je denken daar gaan we wat aan doen. Maar nee. Zeker er wordt hier veel over vergaderd, wat zeg ik? Heel veel! Dat is goed voor de werkgelegenheid van de mensen die nu nog wel kunnen lezen. Voor de rest schiet het niet erg op.

Nou denk ik dat die laaggeletterdheid helemaal niet voortkomt uit het al dan niet inzetten van nieuwe technieken. Ook met veel marketinggeweld het belang van lezen onderstrepen gaat niet veel opleveren. Waarom niet? Omdat kinderen slecht die overheidsboodschappen lezen en bovendien zou het daar niet over moeten gaan. Leren lezen begint met luisteren. Als je niet kunt luisteren leer je niet lezen. Luisteren naar elkaar en luisteren naar de schrijver met het verhaal. Pas als je ‘luistert’ naar het verhaal in het boek leer je lezen. Het verhaal ‘pakt’ je opeens. Dat smaakt naar meer en het volgende boek is niet meer ver weg. Je raakt met de verhalen in het boek in dialoog. Reden ook waarom de verfilming van een boek meestal teleurstellend is. Er ontstaat geen dialoog, geen identificatie. Leren luisteren is geen vak op school. Sterker, we zijn het aan het afleren. Aandacht gaat massaal uit naar spreken. Spreken als het uitdragen van jouw mening. Mening over van alles. De niet virologen zeggen heel veel over hoe je het virus moet bestrijden. De virologen op hun beurt zeggen van alles over hoe de economie het beste kan overleven. De economen hebben het vooral over hoe de politiek zich dient te gedragen en de politiek tenslotte roept over van alles zolang het de komende verkiezingen maar dient. Die 10.000 euro van de heer Klaver, ja ik zeg de heer Klaver want ik ken hem niet, is uiteraard verdwenen uit de belangstelling. Dat vindt de heer Klaver helemaal niet erg. Heeft toch even de aandacht gehad. Wie kent nog het bordje in de bus, toen die nog een keer of twee voorbijkwam per dag op het platteland en dat gebeurt binnenkort weer, “niet spreken met de chauffeur”. Die tekst was door iedereen te lezen en goed te begrijpen.

Gaf rust voor de chauffeur. Misschien ideetje voor de bus vervoerders om een bordje te plaatsen met de tekst: “niet vechten met de chauffeur”. Hoewel ik denk dat dit tegenwoordig wordt opgevat om het dan maar juist wel te doen. En waarom ook niet. Het begon jaren geleden met het in elkaar slaan van ambulance broeders en zusters. Dat mocht niet, maar het gebeurde toch. Politiek roept dan: “dat gaan we aanpakken”. Je weet ondertussen al dat wanneer het woord “aanpakken” voorbijkomt dit zeker niet gaat gebeuren. Dus nu worden agenten, boa’s, verpleegkundigen, journalisten en wat niet al in elkaar geslagen. Goddank, politiek zegt dat ze het gaan aanpakken. Dus dat zal binnenkort niet meer gebeuren.

Uit de jaren zestig, toen het lezen van een boek nog geweldig was, kennen we nog de subcultuur van de hippiegeneratie. Nou ja, generatie ook weer niet want al met al was het maar een jaar of twee, drie. Wat daar opviel was dat iedereen hetzelfde ging spreken. Nog nooit waren de woorden liefde, weet je wel, te gek man, vrede, Vietnam zoveel gebruikt als juist in die tijd. Het was vooral elkaar napraten met platitudes en daarmee onderdeel worden van de heersende subcultuur. We roepen maar wat, althans als je erbij wilde horen en bereid was de opvattingen en waarden die men aanhing te bevestigen. Onder het mom van vrede en liefde werd er bijvoorbeeld weggekeken van het opkomende drugsgebruik onder jongeren en vooral uitstoting van diegene die het allemaal wat anders zagen. Het gaf destijds met name aan popbandjes een geweldige manier om bekend te worden. Armand is er met zijn Blommenkinders (geuren en kleuren zijn de nieuwe wereldmacht, tja) een bekende Nederlander mee geworden.

Zeker, de jaren zestig liggen lang achter ons, maar is het nu veel anders? De woorden zijn weliswaar veranderd maar de dynamiek lijkt dezelfde. Het is meespelen of weggezet worden als iemand die er niets van begrepen heeft. Nu zijn het niet meer de popbandjes maar de praattafels op TV en de social media. Daar waar politiek, ambtenaren, zorgbestuurders, betweters, virologen en journalisten elkaar ontmoeten bij Op1 is het duidelijk wie ertoe doet. Altijd hilarisch te zien hoe de ene journalist de andere, in aanwezigheid van een politicus, vraagt over het waarom van de genomen maatregelen door die politicus. In toenemende mate bevragen journalisten elkaar, bij gebrek aan nieuwe inzichten van politici. Want dat is wat je wilt als je tenminste een hoog kijkcijfer wilt halen. Wat ook daar opvalt is dat het langs hele strikte lijnen gaat. Voor een afwijkende mening moet je daar niet zijn op straffe van uitsluiting.

Al die meningen. We weten ondertussen dat een mening van een hoog opgeleide niet per se een grotere bijdrage levert aan de maatschappij dan eentje van een lager opgeleide. Wat wel helpt is als we leren luisteren. Luisteren naar elkaar. Luisteren naar wat onze buurman, onze leraar, politicus, kunstenaar, onze kinderen en onze geliefde te vertellen hebben. Echt luisteren en dan niet meteen jouw enorme mening op social media zetten. Kennelijk wil je dan dat ze wel naar jou luisteren met je idiote tweets, maar zelf geleerd te luisteren? Nee.

Denk nog wel eens aan de kerkdiensten op zondag in een lang vervlogen jeugd. Daar leerde je vanzelf luisteren. De dominee die vanaf de kansel sprak, een uur lang. Bevlogen, intens en met een missie. Luisteren. Hel en verdoemenis werden erbij gehaald. Zie de dominee nog letterlijk met het schuim op zijn mond het einde van de preek halen. Zoveel zware teksten uit de openbaringen, dat je als kind dacht: “ja hij heeft wel een puntje”. Heb trouwens de indruk dat ze in Staphorst niet altijd zo goed kunnen luisteren, maar dat komt misschien door de bron.

Als we gaan luisteren, komt dat lezen weer helemaal goed. Maar dan wel echt luisteren.

Alliantie Nederland Rookvrij!
Oude Gracht Groep
IKA Ned
Stichting Kwalificatie & Curriculum Autoriteit
VERA Health and Education
De Rookvrije Generatie