De overheid moet er altijd voor oppassen dat het één belang of waarde niet verabsoluteert

Interview Kees van der Staaij, Tweede Kamerlid en partijleider SGP

24–11–2020

De coronacrisis houdt Nederland, en ook de rest van de wereld, nu al het grootste deel van dit jaar in de greep. Afgaande op de huidige situatie zal ook 2021 in het teken staan van Covid-19. Gedurende 2020 zijn er bij het opstellen van het crisisbeleid regelmatig keuzes gemaakt, waarbij niet altijd was te voorzien welke gevolgen deze keuzes met zich meebrachten. Het voortduren van deze crisis heeft een aantal van deze gevolgen inmiddels pijnlijk zichtbaar gemaakt. VOZ Magazine interviewt Kees van der Staaij, Tweede Kamerlid en partijleider SGP, over het coronabeleid, ‘lessons learned’ en hoe verder te gaan in de nabije toekomst.

Door: Marika Marku

Mensen moeten perspectief geboden krijgen.

In de loop van de crisis is besloten op grote schaal te gaan testen op Covid-19. Echter bezweken de GGD’en al vlug onder de wellicht onverwachte hoge aantallen aanmeldingen en de beperkte laboratorium capaciteit. Bijgevolg kwam de vraag op of zorg- en onderwijsmedewerkers voorrang zouden moeten krijgen.

De coronacrisis heeft dit jaar veel van de zorgsector gevergd. Ook nu nog zien we op bepaalde plaatsen een grote druk op de zorgsector, zoals de testcapaciteit bij GGD’en. U heeft onlangs aangegeven dat u graag van het kabinet wilt horen wanneer Nederland weer teruggaat naar het ‘normale’ normaal.¹ Kunt u dit toelichten?

Van der Staaij: “In de beginfase van de coronacrisis heerste er in de samenleving een groot urgentiegevoel. De zorg raakte overspoeld door de grote aantallen coronapatiënten. Er moest wat gebeuren. Ik merk dat veel mensen in de loop van de tijd meer vragen zijn gaan stellen. Waar doen we dit nou allemaal voor? Hoe lang moeten we dit nog volhouden? Ik vind dat het kabinet mensen zoveel mogelijk perspectief moet bieden. Maak duidelijk wanneer en onder welke omstandigheden de maatregelen afgeschaald kunnen worden. Het kabinet zou daarbij de term ‘het nieuwe normaal’ niet meer moeten gebruiken. Dit is een fase waar we doorheen moeten, maar de anderhalvemetersamenleving heeft niet de toekomst. Dan wordt samenleven onmenselijk. Vóór de zomer gebruikte het kabinet een routekaart om richting te geven aan de versoepelingen die toen werden ingezet. Een soortgelijke routekaart zou voor de komende maanden wellicht wat houvast kunnen bieden. Zeker waar half oktober een reeks van nieuwe maatregelen zijn aangekondigd, die in wezen ons terugbrengen naar de situatie van maart dit jaar”.

De coronamaatregelen kunnen direct afbreuk doen aan andere zaken die we belangrijk vinden

Het feit dat we als gevolg van de lockdown niet in grote groepen kunnen verblijven laat veel sporen na. Café- sport- en restaurantbezoek was amper mogelijk. Maar ook het bezoeken van religieuze bijeenkomsten, begrafenissen en trouwerijen.

U heeft zich op meerdere momenten ingezet om aandacht te vragen voor het afschalen van de coronamaatregelen. Hierbij heeft u o.a. het volgende aangegeven:

“Misschien moeten we de vraag op een heel andere manier stellen en beantwoorden, in de zin van: onder welke omstandigheden is het risico zodanig aanvaardbaar, dat we bepaalde maatregelen kunnen afschalen? … We kunnen nooit krampachtig alle gezondheidsrisico’s uitbannen. We moeten ook beseffen dat de impact van de coronamaatregelen op de economie en de samenleving vraagt om een bredere afweging.” Hoeveel faillissementen kunnen we aan en hoe lang gaat het duren vooraleer we de economie weer op orde hebben. De staatsschuld loopt angstaanjagend op.

Kunt u dit standpunt wat verder uitdiepen voor onze lezers?

Van der Staaij: “Corona is een ziekte die kwetsbare mensen en ouderen hard kan raken en onder de huidige omstandigheden – er is nog geen goede medicatie om corona te bestrijden – de samenleving en economie ernstig kan ontwrichten. Het is dus logisch dat in de beginfase van de crisis het belang van de volksgezondheid heel zwaar woog. Inmiddels zijn we ons er meer van doordrongen dat de coronamaatregelen direct afbreuk kunnen doen aan andere zaken die we belangrijk vinden. Denk aan het bezoeken van een kerkdienst, het volgen van onderwijs, langsgaan bij familieleden in zorginstellingen of gebruik maken van openbare voorzieningen.² De overheid moet er altijd voor oppassen dat het één belang of waarde niet verabsoluteert. Dat kun je vergelijken met een voortdurende balans op de evenwichtsbalk. Het is zoeken naar fijnmazige maatregelen die het virus hard raken en de samenleving zo min mogelijk. Daar past in ieder geval een regionale aanpak bij. Ook kan het zijn dat een bepaalde medicatie de ziektelast van corona fors terugdringt. Dan zou je al maatregelen kunnen versoepelen voordat er een vaccin is”.

Mensen die minder weerbaar zijn en besmet raken met het coronavirus worden inderdaad ernstiger ziek

Zorgverzekeraars zijn in toenemende mate bereid preventie als onderdeel te zien binnen het geheel van de zorg. Een verschuiving van curatieve zorg naar preventie ligt waar dat mogelijk is binnen bereik. Het is immers meer motiverend geld uit te geven aan het voorkomen van ziekte dan deze eerst te laten ontstaan en vervolgens tegen hoge kosten te bestrijden.

De laatste jaren krijgt de zorg steeds meer aandacht voor preventie. VOZ Magazine heeft de afgelopen jaren ook vele artikelen³ gepubliceerd over de kracht van preventie en een gezonde leefstijl. Tijdens de coronacrisis is duidelijk geworden dat juist mensen met een verminderde weerbaarheid, met onderliggend lijden, extra risico lopen op een ernstiger verloop van het ziekteproces, als zij besmet raken. Hoe kijkt u aan tegen het vergroten van de weerbaarheid van burgers en/of patiënten?

Van der Staaij: “Een gezonde leefstijl is erg belangrijk om te voorkomen dat mensen überhaupt, méér, of zwaardere zorg nodig hebben. We zien nu inderdaad dat mensen die minder weerbaar zijn en besmet raken met het coronavirus, ernstiger ziek worden. Zonder iets aan af te doen aan het uitgangspunt dat mensen zelf verantwoordelijk zijn voor hoe ze hun leven invullen, kan de overheid gezond leven stimuleren en schadelijk gedrag ontmoedigen. De SGP heeft zich hier altijd hard voor gemaakt. We steunen het Preventieakkoord, dat inzet op meer lichaamsbeweging, minder roken en minder alcoholmisbruik. Ik wil overigens wel benadrukken dat we ervoor moeten waken om coronapatiënten te stigmatiseren of verschillen tussen groepen patiënten uit te vergroten. Corona raakt ons allemaal. Iedereen die ziek wordt, heeft recht op de allerbeste zorg en ondersteuning”.

Er moet meer aandacht komen voor de maatschappelijke gevolgen van alle maatregelen

Onze maatschappij en economie wordt al jaren gekenmerkt door grote prestatiedrang en bijhorende onderlinge competitie. Dat niet iedereen daar tegen bestand is blijkt uit de cijfers van de sector GGZ. Kosten daarvan lopen jaar na jaar verder in een rap tempo op. Nu met de coronacrisis lijkt het erop dat het tempo nog wat sneller gaat.

In de media is gedurende de coronacrisis regelmatig gepubliceerd over de nadelige gevolgen van de coronamaatregelen op de mentale gezondheid van mensen. Mensen ervaren meer eenzaamheid en angst en in bepaalde gevallen leidt dit zelfs tot ernstige mentale klachten als depressie en paniekstoornissen. De wachtlijsten en daarmee ook de kosten in de GGZ lopen op. Het is erg te moeten zien dat stichting 113 meer overheidssteun nodig heeft om haar werk goed te kunnen blijven doen. Kunt u aangeven hoe u tegen deze problematiek aankijkt?

Van der Staaij: “De SGP maakt zich hier zorgen over. Dit onderstreept waarom het zo belangrijk is dat we de coronamaatregelen in breder perspectief plaatsen. Er moet meer aandacht komen voor de maatschappelijke gevolgen van alle maatregelen. Niet iedereen wordt even hard geraakt door de coronamaatregelen. Er ontstaan nieuwe kwetsbare groepen. Jonge mensen met psychische klachten, gezinnen waar de lockdown extra spanningen opleverde. Depressie leidt soms zelfs tot suïcidale gedachten. Ik heb er daarom voor gepleit stichting 113 Zelfmoordpreventie extra te ondersteunen, zodat zij in deze tijd hulp kunnen blijven bieden aan iedereen die dat nodig heeft”.

Met de kennis van nu hadden we in maart en april meer rekening moeten houden met de gevolgschade van de coronamaatregelen

Niet alleen de economische schade is aanwezig. Ook gezondheidsschade voor chronisch zieke patiënten en degenen waarvan de behandeling niet kon beginnen omdat de capaciteit in het ziekenhuis dat niet meer toeliet. Duidelijk is dat hartpatiënten en patiënten met kanker hebben moeten wachten op de noodzakelijke behandelingen.

Is en wordt er bij het opstellen van de coronamaatregelen naar uw idee voldoende rekening gehouden met (gevolg)schade van de maatregelen voor burgers en (chronische) patiënten? Hadden bijvoorbeeld enkele van de nadelige gevolgen voorkomen kunnen worden?

Van der Staaij: “Met de kennis van nu hadden we in maart en april meer rekening moeten houden met de gevolgschade van de coronamaatregelen. Het bezoekverbod voor verpleeghuizen is een belangrijk voorbeeld. Op het moment dat deze maatregel werd getroffen, leek er geen andere mogelijkheid. Het gebrek aan bezoek was voor mensen in een zorginstelling en hun familie natuurlijk dramatisch. Het is terecht dat de Tweede Kamer het kabinet heeft gedwongen ervoor te zorgen dat dit niet nog eens gebeurt. Iedereen in een zorginstelling heeft recht op bezoek van een geliefde, ook als de besmettingen oplopen. Denk ook aan de consequenties van de anderhalvemetermaatregel. Fysiek contact is bijvoorbeeld in de gehandicaptenzorg ontzettend belangrijk. Het is goed dat hiervoor nu ook bij de nieuwe maatregelen meer oog is”.

Is er nog een specifieke ‘call to action’ richting zorgprofessionals, patiënten, de politiek, overheid en/of onze overige lezers, die u rond het thema toegankelijkheid van de zorg op deze plaats zou willen doen? Zijn er bijvoorbeeld enkele knelpunten te benoemen waar patiënten, zorgorganisaties en/of zorgprofessionals tegenaan lopen? En heeft u mogelijk aanknopingspunten hoe met deze knelpunten om te gaan?

Van der Staaij: “In de afgelopen maanden heeft de zorg voor coronapatiënten helaas de reguliere zorg weggedrukt. Ik heb gemerkt dat mensen soms bang zijn om hun huisarts of specialist te bellen als ze acute klachten hebben. ‘Ze zijn toch druk met corona’, hoor je dan. Of: ‘Ik ben bang besmet te raken.’ Mag ik deze hartenkreet doen: alstublieft, als u klachten heeft, aarzel geen moment om contact op te nemen met uw arts! De huisartsenpost en het ziekenhuis zijn veilige plekken waar u de zorg kunt krijgen die u nodig heeft”.

Naar het overzicht VOZ Nieuws